ANGOLA’DA TARIM SEKTÖRÜ VE TÜRKİYE İLİŞKİLERİ (*)

Dr. Faruk CÖMERT[1]Dr. Nezaket CÖMERT[2]

Özet

Angola, 1975 yılında bağımsızlığına kavuşmadan önce güçlü
tarım, ham madde ve imalata dayalı ekonomiye sahip bir ülkedir. Afrika’nın en uzun süren iç savaşı sonrasında, ülkenin altyapısının çoğu yok olmuş, tarıma dayalı üretim durmuş, bunun sonucunda da kahve, pamuk ve mısır gibi ticari değeri olan tarım ürünlerinin ihracatı yapılamaz hale gelmiştir. İç savaş sonrası kazanılan istikrarla Angola, tarıma dayalı ekonomiden, önemli bir petrol, elmas ve maden üreticisine dönüşmüştür.Afrika’nın beşinci, Sahra Altının üçüncü büyük ekonomisine sahip olan Angola, gıda ihtiyacının büyük çoğunluğunu Portekiz, Brezilya, Güney Afrika, ABD ve Hindistan’dan ithal etmektedir. Türkiye, Angola’nın gıda ithalatında onuncu sırada yer almaktadır. Çalışmamızda; Angola ekonomisi, zengin tarım ve balıkçılık kaynakları, ülkemiz ve diğer ülkelerle olan ticari faaliyetleri incelenmiştir. Angola’nın, Türkiye için tarım ve gıda sektörlerinde ciddi bir yatırım ve ticari potansiyele sahip olduğu ve ilişkilerimizin artırılmasında karşılıklı büyük faydalar olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler : Angola Ekonomisi, Tarım ve Gıda ithalatı ve İhracatı, Angola-Türkiye Ticari İlişkileri

Agricultural Sectorin AngolaandTurkey Relations

Abstract

Before independence in 1975, Angola has a strong economy based on agriculture, raw materials and manufacturing. After the Africa’s longest running civil war,

majority of the country’s infrastructure was destroyed, agricultural produce has diminished as a result, exportation of the products which has a commercial value like

coffee, cotton and maize has stopped.
After the civil war, Angola has maintained the political stability, its agro-based economy has evolved into
an important producer of oil, diamond and other minerals
. As the fifth largest economy in Africa and the third in sub-Sahara, Angola is importing the vast majority of food needs from Portugal, Brazil, South Africa, US and India. Turkey ranks tenth in Angola’s food import list. In our study, Angola’s economy, in terms of its agriculture and fishery resources and commercial activities with Turkey and other countries has examined. As a conclusion, Angola has a significant investment and trade potential for Turkey in both agricultural and food sectors, improving bilateral relations has mutual great benefits.

Keywords: Angola’s Economy, Agriculture -Food Import and Export, Angola and Turkey Trade Relations

I – GİRİŞ

Angola Cumhuriyeti 1.246.700 km² yüzölçümü ile sahra altı Afrikanın üçüncü büyük ülkesidir. Güney-Batı
Afrika’da stratejik bir konumda yer alan Angola’nın nüfusu yaklaşık 24,3 milyon ve nüfus artış hızı %3,3 civarındadır. Resmi dil Portekizcedir. Okuryazarlık oranı ise yaklaşık

%42’dir. 500 yıl Portekiz kolonisi olarak kalan Angola, 14 yıl sömürgeciliğe karşı şavaştan (FAO, s.5) sonra 11 Kasım 1975 yılında bağımsızlığına kavuşmuştur.

İktidar mücadelesi nedeniyle bağımsızlık sonu
başlayan iç savaş 27 yıl sürmüştür. İç savaş döneminde yolların, köprülerin, fabrikaların, hastanelerin ve okulların büyük çoğunluğu yıkılmış, tahrip olmuştur. Tarım arazileri dahil stratejik olan yerlere mayın döşenmiştir.

Dünya Bankası 2009 verilerine göre
Gini katsayısı % 58,6 olan Angola,
gelir dağılımında dünyanın en bozuk ülkelerinden biridir. Nüfusun 2/3 si günlük 2 $’ın altında gelirle yaşamaktadır (Stiftung B., s.18). Ciddi
sağlık problemleri ile de karşı karşıyadır. Özellikle beş yaş altı çocukların büyük miktarda ölümüne neden olan sıtma hastalığı yaygın olarak görülmektedir. Dünyada ishal vakasının en çok görüldüğü ülkelerin başında gelmektedir.

Bol doğal kaynaklara sahip olan Angola, halihazırda %5,7' si işlenebilen 575.900 km² ekilebilir araziye sahiptir. Bereketli topraklar, büyük biyo çeşitlilik, yurtiçi ve kıyılarda bol su kaynakları, mevcut biyolojik ve doğal kaynaklar ve tarımla uğraşan dinamik kırsal nüfus ile



hayvancılık ve balıkçılık ekonomik ve sosyal kalkınma için önemli faktörlerdir. Tarım, hayvancılık ve ormancılık GSYH’nın %12’sini, toplam istihdamın ise %42’sini sağlamaktadır.Tarım işçilerinin %70’sinin kadınlardan olduğu tahmin edilmektedir (FAO, s.12).

1.650 km sahile sahip olan Angola, 330.000 km²
alanla Afrika’nın en zengin deniz ürünleri stoğuna sahiptir. Kuzeyden gelen sıcak su ve güneyden gelen soğuk su akımları ile oluşan eko sistemle oluşan verimli bu saha, zengin deniz ürünleri yatağı olmaktadır. Aynı zamanda tüm ülkeye yayılmış 10.000 km’den fazla uzunluğa sahip büyük nehirleri (küçük nehirler hariç) deniz ürünlerinin kaynağıdır.1972 yılına kadar balık unu üretiminde dünya birincisi olan Angola günümüzde 2013 yılı itibariyle 400.000 ton balık ve kabuklu üretebilmektedir (FİP Brochura, s.4).

II - ANGOLA EKONOMİSİ

1975 yılında bağımsızlığına kavuşmadan önce güçlü tarım ve imalata dayalı
çeşitlendirilmiş bir ekonomiye sahip olan Angola (Muzima J., Mazivila D., s.11), 27 yıllık iç savaştan sonra kazanılan istikrarla,

tarıma dayalı ekonomiden Sahra-altı Afrika’nın büyük miktarda petrol ve maden üretecilerinden birine dönüşmüştür (Nonyane, s.1). İç savaştan önce başta muz, kahve, sisal, pamuk ve mısır olmak üzere önemli oranda tarımsal ürün üretimi ve ihracatı gerçekleştiren Angola’da, yaşanan, iç savaş nedeniyle altyapısı yok olmuş, nüfusu büyük oranda yer değiştirmiş ve tarımsal alanlara mayınlar döşenmiştir. Bu nedenle, tarımsal üretim çok az miktarda ve verimsiz bir şekilde gerçekleştirilmektedir. Günümüzde gıda



ihtiyacının yarıdan fazlası ithalatla karşılanmaktadır.

Afrika’nın beşinci, Sahra Altının üçüncü büyük ekonomisi ve hızla gelişen bir ekonomiye sahip olan Angola’nın GSYİH’sı 2000 yılında 9,1 milyar ABD Dolarından 2013 yılında 134,3 milyar ABD Dolarına çıkmıştır. 2014 yılında ise 150,3 milyar Dolara ulaşacağı tahmin edilmektedir.


2012 yılında %6,8 büyüyen Angola ekonomisi, petrol fiyatlarındaki düşüş nedeniyle 2013 yılında
yavaşlayarak %3,6 büyümüştür. 2013 yılında petrol fiyatları (107,3$) 2012’ye göre (110,9$) düşüktür. Başta enerji ve tarım sektörü olmak üzere balıkçılık, imalat ve inşaat sektöründeki gelişmelerle petrol dışı sektör, GSYH artışını sürüklemiştir.

Angola Milli Kalkınma Planı göre; 2013-2017 yılları arasında yıllık ortalama petroldışı GSYH artışının %9,5, petrol sektöründeki artışın %1,7

ve GSYH artışının %7,1 olacağı tahmin edilirken (PND, s.32-63), 2011-2021 tarihleri arasında yıllık GSYH artışının ortalama %7,5 olacağı beklenmektedir (BMI Industry View).EIU ise, 2014-18 yılları arasında GSYH artışının %6 civarında olacağını tahmin etmektedir (EIU 2014 Forecast s.1).

İşssizlik Angola için önemli bir problem olmaya devam etmektedir. 1990 lı yılların sonuna kadar devam eden yüksek seviyedeki işssizlik oranına ( 2000 yılında işgücünün %42 si işssiz) göre azalma göstermiştir ( UNCTAD, s.8). 1980’lerin sonlarında yapılan reformlar kayıt içi ve kayıt dışı özel sektörde istihdamı artırmıştır. Ancak, iç savaş, ekonomik istikrarsızlık, zayıf altyapı ve eğitim, sözleşme güvenliğindeki eksiklik, rüşvet ve sömürge dönemi ile Marksist-Leninist dönemden kalan ağır bürokrasi ile doğal kaynaklara dayanmayan (petrol ve elmas dışı) ekonomi yok edilmiştir (RIIA, s.11).

Ancak, makroekonomik istikrara ve artan rekabete rağmen yeterli istihdam yaratılamamıştır. %26’lık resmi işssizlik oranı ile, istihdamın büyük çoğunluğu çok az sosyal güvenlikle kayıt dışı ekonomide ya da tarımda bulunmaktadır. Güvenilir veri olmamasına rağmen kayıt dışı ekonomi oldukça büyük ve parekende ticaret gibi bazı sektörlerde



hakim durumdadır. Hükümet kayıt dışı ekonomiyi kayıt altına almak için gayret göstermektedir (Stiftung B.,s.20).

Kırsal kesimde işssizlik oranı %58,3’e ulaşması ülkedeki bölgesel dengesizliğin açık göstergesidir. (Stiftung B.,s.25). Milli gelire katkısı % 10’dan az olmasına rağmen nufusun %85’i tarım sektöründe istihdam edilmektedir (KPMG Angola 2013 Quarter 1, s.3). Hayati öneme sahip petrol sektörünün Mili Gelire katkısı yaklaşık %47



(Tablo 2) olmasına rağmen istihdama katkısı %1 civarındadır (Muzima J., s.3).

Hükümetin petrol dışı sanayiyi geliştirme
politikaları doğrultusunda yapılan inşaat, sosyal konut, şehirler arası yollar ve diğer
altyapı yatırımları sonuç vererek 2008 yılında %57,9 olan GSYİH’daki petrol sektörü payı, 2011 yılında %47 ye düşmüştür (Williams A.,)

. Tablo1’den görüleceği üzere, son beş yılın ortalamasına bakıldığında, milli gelirin
yaklaşık %47’sini petrol, %1’ini elmas oluştururken, %9 tarım, %8,2 inşaat ve %6,4’ünü imalat sektörü olmak üzere % 50’den fazlasını petrol dışı sektörler oluşturmaktadır.

Tablo 1 :Angola Ekonomisinin Yapısı

Yıllar, GSYH (%)

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013(*)

Tarım

7,7

6,6

10,2

9,9

9,3

7,0

10,2

Balıkçılk ve Türevleri

0,3

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

Petrol

55,8

57,9

45,6

46,0

48,6

46,9

41,5

Elmas ve Diğer Madenler

1,8

1,1

0,9

1,0

0,8

0,8

0,8

İnşaat

4,9

5,2

7,7

8,1

7,9

8,6

9,1

Hizmetler

16,9

17,9

21,2

21,0

19,9

22,1

22,8

Sanayi

5,3

4,9

6,2

6,3

6,1

6,8

7,2

Enerji

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

Diğerleri

6,1

7,2

7,8

7,4

7,0

7,4

7,6

Kaynak: BNA Produto Interno Bruto, 2012 State Budget(http://www.bna.ao),
(*)EXPANSÃO, 04/07/2014, s.7

Son beş yılda Angola ekonomisinin yıllık ortalama %9,2 büyürken, petrol dışı ortalama büyümenin %12 olduğu görülmektedir. Petrol dışı üretim bu dönemde ikiye katlamıştır (Tablo 2). Angola’nın 2013-2017 yılları arasında GSYH’deki ortalama yıllık büyümenin


%7,1, petrol dışı büyümenin %9,5 ve petrol sektöründeki büyümenin ise %1,7 olacağı tahmin edilmektedir.

Tablo 2 : GSYİH Gelişmesi (%)

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

GSMH

23,20

13,80

2,39

3,40

3,90

7,40

4,4

GSMH(Petrol hariç)

25,40

15,00

8,31

7,80

9,70

9,10

6,5

GSMH (Petrol)

20,40

12,30

-5,09

-2,87

-5,60

4,30

2,6

Kaynak: PND 2013-2017, s.15; (www.angolatradeusa.org
; ANIP

Angola’nın ekonomik çeşitlendirmeyi hızlandırması ve milli gelirin %46, devlet gelirlerinin %80 ve ihracatın %95’ini sağlayan petrole bağımlılığının azaltması (Muzima J., s.2) ve


kamu kurumları, yerel yönetimler, özel sektör, üniversiteler ve sivil toplum kuruluşları katılımcı bir anlayışla işbirliği yaparak Sürdürülebilir Kalkınma Modeli oluşturulmasına yönelik hedefler belirlemesi ve bu hedefleri gerçekleştirecek stratejiler üzerinde çalışması(CÖMERT, N., s.15) gerekmektedir.

Angola hükümeti petrol dışı sektörü geliştirmek, yoksulluğu azaltmak, altyapı aytırımlarını iyileştirmek için politikalar uygulamaktadır. Mart 2014’de maximum gümrük vergilerinin %30’dan %50’ye çıkarılmasıyla, özellikle gıda sektöründe olmak üzere, bazı mallarda ithalatın kısıtlanması ve yerel sanayinin ve üretimin gelişmesi amaçlanmıştır. Ayrıca, Angola
Merkez Bankası ile birlikte, Maliye, Tarım, Balıkçılık, Sanayi, Ticaret ve Ulaştırma Bakanları,
"Halkın gıda ve beslenme güvenliğini sağlamak” ve
" Ulusal tüketimin %60’ını yerli üretimden karşılanmasını hedefleyen 23 Ocak 2015
tarihli
kararnameyle;yemeklik yağ, un, pirinç, şeker, meşrubat, bira, meyve suyu, yumurta, patates, sarmısak ve soğanı kapsayan
bazı malların ithalatına maksimum kota uygulamasına karar verilmiştir.

2015 yılı temel ürünler için belirlenen 2,04 milyon tonluk genel ithalat
kotası; yağ (334.000 ton), mısır unu
(99.000 ton), buğday unu (688.000 ton), tuz (100.000 ton), pirinç (457.000 ton) ve şekeri (
367.438 ton) kapsamaktadır. Aynı kararname,su (
150.000 hl), meşrubat (200.000 hl), bira (400.000 hl) ve meyve suyunu (200.000 hl)kapsayan 950.000 hektolitrelik meşrubat ve
içecekleri de ihtiva etmektedir. Söz konusu kararname; yumurta (156 milyon birim) kotası ile patates(70.000 ton), sarmısak(14.500 ton) ve soğanı (100.000 ton) ihtiva eden
184.500 tonluk meyve ve sebze kotasını da kapsamaktadır.

Tablo 3: Sektörel Gelişme(%)

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

Tarım

27,4

1,8

29,0

6,0

9,2

-22,5

42,3

Balıkçılk

9,7

-2,4

-8,7

1,3

17,2

9,7

2,4

Elmas

2,7

-8,2

4,6

-10,3

-0,7

0,3

3,3

Petrol

20,4

12,3

-5,1

-3,0

-5,6

4,3

0,9

Imalat Sanayi

32,6

11,0

5,3

10,7

13,0

14,0

8,6

İnşaat

37,1

25,6

23,8

16,1

12,0

11,7

8,1

Enerji

8,6

26,1

21,3

10,9

3,5

10,4

34,4

Hizmetler

21,8

26,9

-1,5

8,7

9,5

13,4

7,0

Diğerleri

4,5

1,9

5,9

4,7

9,6

8,3

0,7

Kaynak: PND 2013-2017 s.17,
(www.angolatradeusa.org, BNA, (*) Tahmin, BPI s.5, AEO s.3-4

EXPANSÃO 23de Janeiro2015 s.5

PlanlamaBakanlığına göre, Hükümetin ekonominin çeşitlendirilmesi politikaları doğrultusunda, 2013 yılında petrol dışı sektörün

petrol sektöründen daha hızlı geliştiği tahmin edilmektedir (Carvalho P.,s.5).

2002 yılında iç savaşın sona ermesinden sonra petrol, elmas madenciliği, konut ve altyapının yeniden inşası

iş dünyası için büyük fırsatlar meydana getirmiştir. Gelecekte bunlara tarım, balıkçılık, madencilik ve hizmet sektöründe doğacak fırsatlar eklenebilir.

III- ANGOLA’NIN DIŞ TİCARETİ (TARIM ve GIDA)

Ana ihracat kalemi petrol olan Angola’nın ihracatının yaklaşık %65’i Çin, ABD ve Hindistan’a yapılmaktadır. Portekiz, Çin, ABD ve G. Afrika hem ihracatta hemde ithalatta ilk sıralarda yer alan ülkelerdir. Angola’nın ihracatının %70’den
ve ithatının ise %90’dan fazlası ilk on ülke tarafından karşılanmaktadır.

Tablo 4 : Angola’nın Dünya ile Ticareti (Milyon $)

2008

2009

2010

2011

2012

2013

Toplam İhracat

67,747

40,176

53,442

66,231

74,659

70,980

Tarım Gıda İhracatı

23

34

23

19

21

26

Toplam İthalat

20,982

17,541

15,696

18,140

20,784

22,099

Tarım Gıda İthalatı

2,974

2,494

2,794

3,853

4,045

4,376

İhracat/İthalat (%)

305

229

340

365

359

321

Kaynak : ANIP, Trade Map

Angola’nın 2013 yılı ihracatı
67,4 milyar doları petrol olmak üzere yaklaşık 70,9 milyar dolar ve ithalatı ise 22,1 milyar dolardır. Angola’nın başlıca

ihraç kalemleri; ham petrol ve elmastır. Angola’nın ihracatında ham petrolün payı yaklaşık %96’dır. Bu iki kalem ihracatının %97,3 ihtiva etmektedir.

Angola’nın ihracatında tarım ve gıda ürünlerinin payı yaklaşık 26 milyon dolarla oldukça düşüktür.

Tablo 5 : Angola’nın Başlıca Tarım Gıda Ürünleri İthalatı (Milyon $)

2008

2009

2010

2011

2012

2013

Toplam İthalat

20,467

17,535

15,707

17,942

2,623

22,234

Tarım Gıda İthalatı Toplamı

2,974

2,494

2,794

3,853

4,045

4,376

Etler ve Yenilen Sakatat

510

412

506

749

836

854

Meşrubat, Alkollü İçkiler, Sirke

494

469

465

614

656

639

Hayvansal ve Bitkisel Yağlar

260

212

249

420

315

410

Değirmencilik Ürünleri; Malt, Nişasta,

280

245

216

342

330

392

Et,Balık, K.Hayvanlar, Yumuşakçalar

218

180

159

237

253

308

Şeker ve Şeker Mamülleri

138

132

187

239

220

292

Süt Ürünleri, Yumurta, Tabi Bal

205

177

197

252

282

289

Hububat, Un, Nişasta, Pastacılık Ürün

208

144

157

253

258

278

Hububat

246

118

166

159

201

184

Sebzeler, Meyveler

114

116

95

139

135

168

Balıklar, Kabuklu Hayvanlar

50

56

90

120

157

151

Kaynak : Trade Map

İthal kalemleri ise;
baştapetrol ekipmanları (delme, sondaj vs.) olmak üzere elektrik, elektronik cihazları, araçlar, motosiklet, raylı taşıtlar, gemi, yüzer platform, demir ve çelik ürünleri, makine parçaları, petrol ürünleri, tarım ve gıda ürünleri (un,et, makarna vs),yağ (soya, rafine vb), mobilya, plastik ürünleri ve inşaat ve elektrik malzemelerinden




oluşmaktadır. Son beş yılda Angola’nın ithalatı %26 civarında artmıştır. Tarım ve gıda ürünlerinin payı yaklaşık 4,3 milyar dolarla toplam ithalatının %19,6 sına tekabül etmektedir. Tarım ve gıda ürünleri ithalatında et ürünleri, meşrubat ve alkollü içkiler ilk sırayı alırken bunları un, yağ, şeker, tavuk ürünleri, süt ürünleri, hububat takip etmektedir.

Kaynak: Trade Map

Angola’nın ithalatında ilk sırayı, 2013 yılı itibariyle (Grafik 1), %22 paya sahip olan Portekiz almaktadır. Portekiz’i,

%16,5 payla Brezilya, %7,3 payla G. Afrika, % 6,1 payla ABD ve % 4,7 payla Hindistan takip etmektedir. Türkiye Angola’nın Tarım ve Gıda ürünleri ithalatında % 2,8 ile onuncu sırada yer almaktadır. İlk on ülke Angola ithalatının, yaklaşık 3,3 milyar dolarla, %75’ünü karşılamaktadır.

Ülkemizin Angola’yaihracatı, 2002 yılında yaklaşık 11,1 milyon dolardan, 2008 yılında 182,2 milyon dolara çıkmış, Angola’da yaşanan kriz dolayısıyla 2010 yılında 109,5 milyon dolara gerilemiş ve daha sonra petrol fiyatlarındaki artışa parelel olarak artmaya devam etmiş ve


2014 yılında 287,7 milyon dolara ulaşmıştır. Ülkemizin Angola’ya tarım ve gıda ürünleri ihracatı 2002 yılında yaklşık 4.1 milyon dolar iken 2013 yılında 126,2 milyon dolara, 2014 yılında ise 149,1 milyon dolara ulaşmıştır. 2002 yılından 2014 yılına kadar yıllık artış oranı %34,9 olarak gerçekleşmiştir.

Tablo 6 : Angola’nın Türkiye’den Başlıca Tarım
ve Gıda Ürünleri İthalatı (Bin $)

2009

2010

2011

2012

2013

2014

Toplam İthalat

151,725

109,528

220,581

234,559

263,805

287,735

Tarım Gıda İthalatı Toplamı

28,932

24,322

58,133

91,515

126,206

149,075

Hububat,Un, Nişasta, Süt Müst.

10,266

15,360

42,190

56,232

62,858

74,660

Değirmencilik Ürünü; Malt, Niş.,

10,416

2,206

7,092

19,276

43,615

51,546

Etler ve Yenilen Sakatat

560

800

2,312

5,562

7,368

9,169

Yenilen Çeşitli Gıda Müstehz.

6,280

3,773

4,085

5,197

6,138

5,412

Kakao ve Kakao Müstehzarları

992

1,018

1,543

2,759

2,784

3,606

Tütün ve Tütün Ürünleri

0

0

0

186

883

2,407

Şeker ve Şeker Mamülleri

99

159

101

882

789

1,196

Et, Balık, Kabuklu Hayvanlar

0

9

313

306

58

459

Kaynak : Trade Map

Türkiye Angola’nın ithalatında Japonya’dan sonra 20. sırada yer almaktadır. 2014 yılı itibariyle Angola’dan

ithalatımız ise yaklaşık 5 milyon dolardır. Türkiye’nin Angola’ya yapmış olduğu başlıca İhraç kalemleri makarna, demir çelik ürünleri, un, tavuk eti, bisküvi, halı,
inşaat malzemeleri, elektrikli makine ve cihazlardan oluşmaktadır. Ayrıca,
çeşitli mamul eşyalar,tekstil ve temizlik ürünleri, kozmetik, çeşitli gıda maddeleri (maya gibi), çimento, araba parçaları da önemli yer tutmaktadır. İthal kalemleri ise; demir hurda, likit gaz, kereste, balık unu ve çeşitli deniz ürünleridir.

Tablo 7 : Angola’nın Türkiye’ye Başlıca Tarım
ve Gıda Ürünleri İhracatı (Bin $)

2009

2010

2011

2012

2013

2014

Toplam İhracat

9

276

341

1,812

8,006

4,964

Tarım Gıda İthalatı Toplamı

0

0

0

1,656

633

304

Hayvansal ve Bitki Katı ve Sıvı Yağlar

0

0

0

1,656

0

304

Kaynak : Trade Map

IV - ANGOLA’DA YATIRIM YAPMAK

Başkanlık sistemiyle yönetilen Angola ekonomisi, başkan ve güçlü bir ağa sahip maiyeti tarafından merkezi kontrol altında tutulmaktadır (RIIA, s.6).

Politik ve ekonomik istikrara sahip, doğal kaynaklarıyla zengin Angola,
gerek yatırım gerekse ticari bakımından önemli bir potansiyele sahiptir. 27 yıllık iç savaştan sonra ülke yoksulluğun azaltılması ve altyapı eksikliğinin giderilmesi için büyük gayret sarfedilmektedir.

Angola yabancı yatırımcılara ve ihracatçılara hem yüksek kazanç fırsatı vermekte hem de büyük riskler sunmaktadır (KPMG, s.13). Angola‘da
petrol ve madenciliğin yanısıra özellikle altyapı, enerji,konut ve tarım gibi alanlarda yatırım fırsatı olmasına rağmen, pazarın ve pazardaki aktörlerin tam olarak kurumsallaşamaması sebebiyle önemli sıkıntılar bulunmaktadır. Pazara girişteki yüksek maliyetler, karmaşık bürokratik işlemler, yetersiz haberleşme, yetersiz ulaşım altyapısı ve enerji, finans kaynaklarına erişimde zorluklar ve lisan sıkıntısı gibi olumsuzluklar yatırımcının önündeki önemli engellerdir.

Angola’da yatırımcıların önündeki en önemli engellerden biri ulaşım altyapısının zayıflığı ve kalitesizliğidir. 2002 yılında sona eren ve 27 yıl süren iç savaşta tüm altyapı büyük zarar görmüştür. Yağmurlu dönemde (Kasım-Nisan) yağan şiddetli yağmurlar, yolları ve köprüleri tahrip etmekte ve ulaşımda büyük sıkıntılar ortaya çıkmaktadır. Ayrıca, iç savaş döneminde yerleştirilen mayınlar nedeniyle yol güvenliğinde de önemli problemler yaşanmaktadır (PWC,s.27-30). Nüfusun 1/3 nin yaşadığı ve GSYH’nın %75’inin üretildiği (Sitiffung B., s.18) Angola’nın başşehri Luanda dünyanın en pahalı şehirlerinden biridir. İç savaş dolayısıyla hızlı ve büyük göç alan Luanda nüfusun büyük çoğunluğu altyapıdan (su, elektrik, kanalizasyon, ulaşım, telefon, internet, posta hizmetleri vs)










yoksun olarak yaşamaktadırlar.

Hükümet, en az %70 Angola’lı istihdam etmeleri için firmaları teşvik etmektedir. Ancak, kalifiye elaman ihtiyacı bu zorunluluğun uygulanmasını güçleştirmektedir. Modern işletmeler ve yeniden yapılanma için ihtiyaç duyulan kalifiye işçiler


hala yabancılar vasıtasıyla yürütülmektedir ( UNCTAD, s.8). İşsizliği azaltmak için hükümet, başta petrol şirketleri olmak üzere yabancı yatırımcılara yerel eleman istihdam etmeleri için zorlamaktadır.

Angola hükümeti işletme kurulmasını, frençayzı, ortak girişimleri ya da yabancı yatırımcılar tarafından lisans anlaşmaları yapılmasını desteklemektedir. Ancak, Angola’da şirket kurmak zaman alıcı, zahmetli ve pahalı bir süreçtir. Dünya Bankası Doing Business 2013 Raporunda Angola uzun süreç gerektiren ülkelerden biri olarak belirlenmiştir.

Yüksek petrol gelirleri ve sağlanan dış krediler, Angola
ekonomisinin çeşitlendirilmesi ve özel yatırımları teşvik edilmesi için çok önemli iki kaynaktır. Hükümet,

Gelişim Bölgelerinin kurulması gibi siyasi reformlar yoluyla ekonominin çeşitlendirmesini, üretimin artırılmasını ve dolayısıyla dışa bağımlılığı azaltılmasını hedeflemektedir. Reformlar, ülkedeki iş ortamının iyileştirilmesine ve yabancı yatırımcıların güveninin artırılmasına önemli katkıda bulunmaktadır.



Angola, yatırımların teşviki bakımından gelişmişlik durumuna göre A, B ve C olmak üzere üç bölgeye ayrılmıştır. Her bölge teşvik imkanlarından farklı şekilde faydalanmaktadır.

Mayıs 2011’de yasalaşan yeni Özel Yatırım Kanunu (Law no: 20/11) yatırımcılar için mevcut avantajları ve teşvikleri değiştirmiştir. Teşviklerden yararlanabilmek için asgari yatırım miktarını yüz bin dolardan bir milyon dolara çıkarmıştır. Altyapı Yatırımları (Yol, Demiryolu, Otoyol, Liman ve Hava Alanı), Sanayi ( İnşaat, İmalat, Tekstil, Bilgi ve iletişim Teknolojileri ve Konut), Ulaştırma, Tarım ve Hayvancılık, Eneji ve Su, Telekomünikasyon, Balıkçılık (Tekne, Ağ), Serbest Bölgeler, Sanayi Merkezleri yatırımları teşvik tedbirlerinden öncelikle faydalanmaktadırlar.

Hükümet, tarım ve gıda sektöründe; et, kahve ve tahıl gibi ürünlerin üretimini artırmayı, sulama kanalları ve soğuk hava depolarını yaygınlaştırmayı,

tohum ve tarım makineleri gibi girdilerin üretiminin sağlanmasını hedeflemektedir (AIA, 2014, s.36).

ANIP tarafından hazırlanan Özel Yatırım Hareketleri Raporu, 2013’e göre; özel yatırımları destekleyen
20/11 sayılı kanunun yürürlüğe girmesinden sonra, 2013 yılında, yerli ve yabancı şirketler, aralarında telekomünikasyon (2 milyar dolar), çimento (907 milyon dolar) ve tarım projelerinin (487 milyon dolar) bulunduğu toplam 7,4 milyar dolar tutarında 215 yatırım projesi için teşvik imkanlarından faydalanılmak maksadıyla Angola Yatırım ajansı ANIP’e müracaat etmiştir. 2012 yılında yapılan 1,7 milyar dolarlık yatırım müracatına göre 2013 yılında %329’luk bir artış olduğu görülmektedir (Tablo 8). Söz konusu rapora göre, müracaat edilen 215 yatırım projesinden 181 adedi onaylanmıştır. Onaylanan yatırım projelerinin büyük çoğunluğunu Angola kökenli yatırımlar alırken, bunu sırasıyla Hollanda, Çin ve Portekiz kökenli yatırımlar takip etmektedir.

Ekonomik Sektör

2012

2013

Değişim (%)

Yatırm Tutarı ($)

Yatırm Tutarı ($)

Tarım

10,000,000

487,979,372

4,780

Balıkçılık

11,758,022

Diğerleri

1,701,545,740

6,851,484,151

301

Toplam

1,711,545,740

7,351,221,545

329

Kaynak : Report on Movement ofPrivate Investment in 2013, s.6, ANIP

V- SWOT ANALİZİ

Angola’nın Tarım ve Gıda Ürünleri Yatırımları Bakımından Swot Analizi:

GÜÇLÜ YANLARI

ZAYIF YANLARI

-Tarım potansiyeli, genetik biyolojik çeşitlilik, iyi iklim

-Kırsal kesimde düşük eğitim seviyesi vedüşük okuryazarlık oranı

-Su kaynakları, geniş tarım arazisi,

-Teknik, teknolojik, bilimsel ve örgütselgecikme

-Kırsal kesimde tarımla iştigal eden büyük nüfus

-Kötü koşullarda tesisler

-Sektörün gelişmesi için pozitif kamu politikaları, uygun yasal çerçeve

-Yatırımların geri dönüşünün orta ve uzun vadede gerçekleşmesi

-Tarım ürünlerine kota uygulaması

-Girişimcilerde deneyim eksikliği

-Yatırımlarda büyük getiri

FIRSATLAR

TEHDİTLER

-Gelişen iç piyasa

-İthal mallar / sübvansiyonlar / güçlü ulusal para,

-Dış piyasa ürünleri /biyoyakıt

-Tesislerin bozulması,

-Yeni mali kaynaklar

-Küresel ve bölgesel (SADC) entegrasyon

-Mali ve teknik uluslararası işbirliği

-Pazarlama ağında eksiklik

-Yeniden yapılanma imkanları

-Tarım arazilerine mayın döşenmesi

-HIV / AIDS ve diğer salgın hastalıklar

Kaynak : How to Invest in Angola, ANIP
2014

VI – TESPİTLER VE SONUÇ

Bağımsızlığına kavuşmadan önce tarım ve imalata dayalı çeşitlendirilmiş bir yapıya sahip olan Angola ekonomisi; iç savaş döneminde yolların, köprülerin, fabrikaların, hastanelerin ve okulların büyük çoğunluğunun tahrip edilmesiyle ve büyük göçlerle yok olmuş, iç savaş sonrası kazanılan istikrar ve hızlı bir kalkınma süreciyle, tarıma dayalı yapıdan petrol ve madenciliğe dayalı bir ekonomiye dönüşmüştür.

Doğal kaynaklara bağımlı ekonomi Hollanda Hastalığı (Dutch Disease) nedeniyle ticari olmayan faaliyetlerin gelişmesine ve maliyetlerin artmasına neden olmuştur. İhracatının yaklaşık %95’i petrol olan Angola, başta gıda maddeleri olmak üzere, ihtiyaçlarının büyük çoğunluğunu ithal etmekte,



büyük miktarda ticaret fazlası vermektedir. Angola hükümeti, işsizliğin giderilmesi, yerli üretimin artırılması için petrole bağımlılığın azaltılması, küçük ve orta boy işletmelerin çoğaltılması, ekonominin çeşitlendirilmesi, için politikalar geliştirmektedir. 2013-2017 Kalkınma Planına göre petrol dışı sektör büyümesinin yıllık % 9,5 oranında olacağı beklenmektedir.

Türkiye-Angola ile ilişkileri 1998 yılında başlatılan Afrika Açılımı politikası çerçevesinde başlamıştır. Angola’da önemli bir Türk yatırımı bulunmamaktadır. Aileleriyle birlikte 200 civarında Türk


yaşamakta, bir okul ve 30 civarında küçük firma faaliyet göstermektedir.

Ülkemizin Angola’yaihracatı, 2002 yılında yaklaşık 4,1 milyon doları tarım ve gıda ürünleri olmak üzere 11,1 milyon dolardan 2014 yılında, 149,1 milyon doları tarım ve gıda ürünleri olmak üzere, 287,7 milyon dolara ulaşmıştır.

Düşük eğitim seviyesi ve nitelikli eleman bulma zorluğu, altyapı eksikliği, teknolojik gerilik, girişimci eksikliği, tarım arazilerindeki mayınlar, ithal mallar Angola’da yatırım yapmada ve ticari ilişkilerde olumsuz etkenlerdir. Hızlı nüfus artışı, gelişen ekonomi, kişi başına yüksek gelir, geniş tarım arazileri ve ormanlar, genetik ve biyolojik çeşitlilik, çok sayıda nehirleriyle, Atlas Okyanusuna 1,650 km’lik sahiliyle zengin deniz mahsulleri stoğu, tarım ve balıkçılıkta gelişme potansiyeli, kırsal kesimde tarımla iştigal eden büyük nüfus ile tarım ve gıda yatırımlarında önemli kamu desteği Angola’nın
cazip yönleri olarak öne çıkmaktadır.

Siyasi ve ekonomik istikrara sahip olan ve zengin doğal kaynakları bulunan Angola, tarım ve balıkçılık sektöründe ülkemiz için
gerek yatırım, gerekse ticari bakımından önemli bir potansiyele sahiptir.
Ülkemizin sözkonusu sahalarda sahip olduğu teknolojik imkanların ve önemli tecrübelerimizin
ihtiyaç duyulan alanlara aktarılması ve yaklaşık297 milyon dolar olan ticaret hacmimizin artırılması, iki ülkenin sosyo-ekonomik ilişkilerine önemli katkılar yapacaktır. Angola, ihracatçılar ve yatırımcılar için büyük riskler taşırken aynı zamanda büyük kazanç fırsatı da vermektedir.

KAYNAKÇA

Abrantes M. L.,
(Mart 2014),“Public-Private Partnerships and Investment Incentives”sunum
“Financing the Future: Infrastructure Development in Central Africa”
Regional Conference in Yaoundé, Cameroon on March 10,

AEO (African Economic Outlook), (2012), Angola 2012. s.2

29/10/2014 tarihinde

http://www.africaneconomicoutlook.org/fileadmin/uploads/aeo/2013/PDF/Angola%20-%20African%20Economic%20Outlook.pdf
adresinden erişildi.

AIA (Associaçăo Industrial de Angola) (2014), Anuário AIA , A Economia Um País, 2014/2015, 9. Ediçăo, Luanda. s.36

Angola Trade USA, http://www.angolatradeusa.org/angrep/about-angola/angolas-economy/

ANIP, (2013) Report on Movement of Private Investment in 2013, Luanda. s.6

19/10/2014 tarihinde

http://www.anip.co.ao/ficheiros/news/Relatorio_lelo.pdfadresinden erişildi.

ANIP 2014, How to Invest in Angola, Angolan National Private Investment Agengy, Luanda,

BMI View, (2014), Busines Monitor İnternational, A Fitch Group Company, NewYork

29/10/2014 tarihinde http://www.businessmonitor.com/angola#
adresinden erişildi.

BNA (Banco Nacional de Angola) (2014), Angola Merkez Bankası WEB sitesi.

http://www.bna.ao/Conteudos/Artigos/detalhe_artigo.aspx?idc=950&idsc=13862&idl=1

BPI (2014), Estados Económicos E Financeiros, Angola,June, Banco BPI SA, Lizbon. s.5

Carvalho P., Felino L., Coelho N., (2014) Estudos Economicos E Financeiros, BPI, Lisbon, June. s.5

Cömert N., (2014), Sürdürülebilir Kalkınma, Köykoop Haber Gazetesi,Aralık 2014,Yıl:4, s.15.

EIU June 2014, Country Forecast Angola, Economist Intelligence Unit, june, London. s.1

EXPANSÃO (2014),04/07/2014 tarihli haftalık dergi, Luanda. s.7

FAO (Food and Agriculture Organization) (2014), Angola Country Programming Framework, 2013-2017. s.5,12
10/07/2014 tarihinde

ftp://ftp.fao.org/TC/CPF/Countries/Angola/CPFAngola.pdfadresinden erişildi.

FİP Brochura(2014), International Fair of Fisheries and Aquaculture of Angola, Luanda.s.4

12/11/2014 tarihinde,

https://www.dropbox.com/s/7wz004ymlk2snyd/Brochura%20FIP%202014.pdf?dl=0

http://newsletter.fil-angola.co.ao/v/1XeedTd adreslerinden erişildi.

KPGM (2012), Angola-Country Profile. s.1,3,8,13

9/11/2014 tarihinde http://www.iberglobal.com/files/angola_kpmg.pdfadresinden erişildi.

KPGM(2014), Angola-Country Profile, KPGM Africa Region 2012/2013, kpgmafrica.com. s.2,5,27
18/11/2014 tarihinde

http://www.kpmg.com/Africa/en/KPMG-in-Africa/Documents/2012-2013%20Country%20Profiles/Angola%20Country%20Profile_2012-2013_02.pdf adresinden erişildi.

Muzima J., Mazivila D., (2014), Angola 2014, African Economic Outlook. s.2,11

15/07/2014 tarihinde

http://www.africaneconomicoutlook.org/fileadmin/uploads/aeo/2014/PDF/CN_Long_EN/Angola_ENG.pdf adresinden erişildi.

Nonyane G., (2013), Angola economic briefing: high oil prices compensate for tough business environment, allAfrica, s.1

10/07/2014 tarihinde

http://blogafrica.allafrica.com/view/entry/main/main/id/0GUvJ_JoZgUmpgS-.html adresinden erişildi.

PND,(2012), Plano Nacional de Desenvolvimento 2013-2017,Dezembro. s.103

21/07/2014 tarihinde http://www.gsdrc.org/docs/open/DOC89.pdf adresinden erişildi.

PWC, (2013)Africa gearing up-Angola,Güney Afrika. s.25,27,28,30

21/07/2014 tarihinde http://www.pwc.com/africagearingup adresinden erişildi.

RIIA(Royal Instıtute of International Affairs) (2005),
Angola: Drivers of change

Position Paper 1: Economic Change and Reform, Londra, April. s.1,6,11

10/07/2014 tarihinde
http://www.gsdrc.org/docs/open/DOC89.pdf adresinden erişildi.

Stiftung B. (2014), BTI 2014-Angola Country Report. Gütersloh: Bertelsmann Stiftung. s.1,18,20,21,25,29

http://www.bti-project.org/fileadmin/Inhalte/reports/2014/pdf/BTI%202014%20Angola.pdf

State Budget 2012, http://www.bna.ao

Trading Econmics, http://www.tradingeconomics.com/angola/unemployment-rate

Trade Map, ITC, (2015),
http://www.trademap.org/Bilateral.aspx

UNTACD, (2013), Who is Benefiting from Trade Liberalisation in Angola? A GENDER PERSPECTIVE, United Nations Conferance on Trade and Development, United Nations, New York. s.8

Williams A., 2014, African Economic Outlook, Internatonal Cooperative, 30 Temmuz. s.13

25/09/2014 tarihinde

http://www.slideshare.net/andrewwilliamsjr/angola-african-economic-outlook-2014

adresinden erişildi

(*) “2nd INTERNATIONAL AGRICULTURE, FOOD AND GASTRONOMY CONGRESS”
indeMaritim Pine Beach Resort Belek, Antalya /8 - 12 April 2015 tarihinde sunulmuştur.

İlgili Dosyalar

ANGOLA -FC -TARIM-29MRT 2015-SON.doc